Ghana

| ynganiad = | math = gwlad | suppressfields= image1 | sefydlwyd = 6 Mawrth 1957 oddi wrth y DU | enw_brodorol = ''Gweriniaeth Ghana'' | banergwlad = 170px | map lleoliad = 270px }}

Mae Ghana, yn swyddogol Gweriniaeth Ghana, yn wlad yng Ngorllewin Affrica sy'n gowedd ger Gwlff Gini a Chefnfor yr Iwerydd i'r de. Mae'n rhannu ffin â'r Arfordir Ifori (y Côte d'lvoire ) yn y gorllewin, Burkina Faso yn y gogledd, a Togo yn y dwyrain. Arwynebedd Ghana yw 239,567 metr sgwâr ac mae'n cynnwys ecolegau amrywiol, o safana arfordirol i goedwigoedd glaw trofannol.

Gyda bron i 35 miliwn o drigolion, Ghana yw'r ail wlad fwyaf poblog yng Ngorllewin Affrica. Y brifddinas a'r ddinas fwyaf yw Accra; mae dinasoedd eraill yn cynnwys Tema, Kumasi, Sunyani, Wa, Techiman, Tamale, a Sekondi-Takoradi. Yn 1957 Ghana oedd y wladfa gyntaf yn Affrica Is-Sahara i ennill sofraniaeth (annibyniaeth), dan arweiniad Y Chwech Mawr, sef chwech o arweinyddion Confensiwn yr Arfordir Aur Unedig (UGCC).

Y teyrnasoedd cynharaf i ddod i'r amlwg yn Ghana oedd Bonoman yn y de a Theyrnas Dagbon yn y gogledd, gyda Bonoman yn bodoli yn yr ardal yn ystod yr 11g. Daeth Ymerodraeth Ashanti a theyrnasoedd Acanaidd eraill yn y de i'r amlwg dros y canrifoedd. Gan ddechrau yn y 15g, bu Ymerodraeth Portiwgal, ac yna pwerau Ewropeaidd eraill, yn herio'r ardal am hawliau masnachu, nes i wladychwyr Seisnig reoli'r arfordir erbyn y 19g. Yn dilyn mwy na chanrif o wrthwynebu'r trefedigaethwyr Saesnig, ffurfiwyd ffiniau presennol y wlad, gan gwmpasu pedair tiriogaeth drefedigaethol Seisnig ar wahân: yr Arfordir Aur, Ashanti, Tiriogaethau'r Gogledd, a British Togoland. Unwyd y rhain fel arglwyddiaeth annibynnol o fewn Cymanwlad Lloegr. Ar 6 Mawrth 1957 Ghana oedd y wladfa gyntaf yn Affrica Is-Sahara i ennill sofraniaeth - hynny yw, ennill annibyniaeth. O dan yr Arlywydd Kwame Nkrumah, bu'n llwyddiannus yn ei ymdrechion i ddad-drefedigaethu ac roedd y mudiad Pan-Affrica hefyd yn hynod o lwyddiannus.

Mae Ghana yn wlad aml-ethnig gyda grwpiau ieithyddol a chrefyddol amrywiol; yr Acan yw'r grŵp ethnig mwyaf. Cristnogion yw'r rhan fwyaf o Ghanaiaid (71.3%); mae bron un rhan o bump yn Fwslimiaid a deg y cant yn ymarfer ffydd draddodiadol neu'n ddi-grefydd. Mae Ghana yn ddemocratiaeth gyfansoddiadol unedol a arweinir gan arlywydd sy'n bennaeth y wladwriaeth a phennaeth y llywodraeth. Ar gyfer sefydlogrwydd gwleidyddol yn Affrica, roedd Ghana yn seithfed ym Mynegai Ibrahim o Lywodraethu (''governance'') yn Affrica yn 2012 ac yn bumed ym Mynegai Gwladwriaethau Bregus yn 2012. Ers 1993 yn Ghana mae un o'r llywodraethau rhydd a mwyaf sefydlog ar y cyfandir, ac mae'n perfformio'n gymharol dda mewn gofal iechyd, twf economaidd, a datblygiad dynol, ac mae ganddi ddylanwad sylweddol yng Ngorllewin Affrica ac Affrica yn gyffredinol. Mae Ghana wedi'i hintegreiddio'n dda mewn materion rhyngwladol, gan ei bod yn aelod sefydlog o'r Mudiad Amhleidiol a'r Undeb Affricanaidd, ac yn aelod o Gymuned Economaidd Gwladwriaethau Gorllewin Affrica, y Grŵp o 24 a Chymanwlad y Cenhedloedd. Darparwyd gan Wikipedia